Dübel Temel Bilgileri

5 Ekim 2016 | TEKNİK MAKALE 150. Sayı (Eylül 2016)

Mehmet Aydoğdu Yapı Bölümü Bayi Kanalı Yöneticisi EJOT A.Ş.

Yıpranmış Dış Cephelerde
Güvenli Sabitleme

Eski binaların enerji tasarrufu amaçlı tadilatında, ısı yalıtım sistemleri sıkça uygulanmaktadır. Peki yapının üzerindeki eski sıvanın gerçekte ne kadar taşıma gücüne sahip olduğunu biliyor musunuz?
Eski cepheler yıllar boyunca kötü hava koşullarına ve çeşitli emisyonlara maruz kalırlar. İs, kir ve eski boya kalıntıları, yapıştırıcıların taşıma gücünü olumsuz yönde etkiler. Ya da bazı durumlarda belirli bileşenler, kullanılan yapıştırıcının bileşimine tolerans gösteremeyebilmektedirler (sabunlaşma etkisi). Isı yalıtım sisteminin uygulanmasından sonra ortaya çıkabilecek fiziksel etkiler, eski sıvanın taşıma gücü özellikleri üzerinde yıllar sonra dahi değişimlere yol açabilir (eski sıvanın yetersizliği). Yeni yapılarda ise kalıp ayırıcı yağı kalıntıları beton yüzey üzerinde sorunlara neden olabilmektedir. Bu durumda, cephe temizliği zahmetli ve masraflı olmaktadır. Bunun yanı sıra zararlı maddeler içeren atıksuların toplanması ve kurallara uygun şekilde ortadan kaldırılması da gerekmektedir. Ayrıca, böylesi kapsamlı bir temizlik işlemi sırasında eski sıva önemli ölçüde ıslanmaktadır. Buna karşılık, yalıtım plakalarının ilaveten dübellenmesi halinde, cephe üzerinde ayrıca özel bir ön işlem yapılması gerekmemektedir. Yapılması gereken, sadece sıva üzerindeki gevşemiş yerlerin, yüzeydeki kusmuş tuz/kireç gibi maddelerin ve dökülen boyaların kabaca temizlenmesi ve olası başka zayıf yerlerin sıva harcı ile tamir edilmesidir. En son uygulanacak dübeller ise güvenli bir sabitleme sağlamaktadır.

Yüksek Statik Güvenlik
Isı yalıtım sisteminin öz ağırlığı, yalıtım plakalarının yapıştırılması ile birlikte yerçekimi aracılığıyla duvar konstrüksiyonuna aktarılmış olmaktadır. Kullanılan yapıştırıcı böylelikle duvar ile yalıtım malzemesi arasındaki yegane bağlantı olmaktadır. Özellikle sağlam dübeller sayesinde, dübeller yüksek karakteristik yüklere karşı güvenli bir sabitleme sağlamaktadır. Uygulanan temas basıncı sayesinde hem dış cephenin yüzeyi ile yapıştırıcı arasında hem de yapıştırıcı ile yalıtım plakası arasında elde edilen sürtünme direnci sürekli olarak artmaktadır. Sonuçta bu, sistemin genel olarak statik güvenliğini yükseltmektedir. Bunun yanı sıra uygulanacak dübel, çelik vida veya çelik çiviler sayesinde yangın durumunda daha yüksek bir güvenlik toleransı sağlanmaktadır.

Dübellemenin Etkisi
-     Sistemin öz ağırlık yükü, yapıştırıcı ve yalıtım malzemesine aktarılmaktadır.
-     Dübeller ayrıca sürekli temas basıncı yaratmaktadır.

Avantajlar
-     Sistem genelinde yüksek statik güvenlik
-     Alt yüzey ile yapıştırıcı arasında sağlanan sürekli sürtünme direnci
-     Rüzgar emme yüküne maruz kalan alanlarda yüksek güvenlik.

Isı Yalıtım Sistemlerinde Dübelleme Neden Gereklidir?

Rüzgar Emme Yüklerine Karşı Yüksek Güvenlik
Maruz kalınan rüzgar emme kuvveti, öz ağırlık yüküne dik olarak uygulanmaktadır. Bu nedenle, yapışma bağı dik yönde bir çekme kuvvetine maruz kalmaktadır.
Bu özellikle de duvar/yapıştırıcı (yeni yapılarda) ve eski sıva/yapıştırıcı (tadilatlarda) ile yapıştırıcı/yalıtım malzemesi arasındaki geçişler de büyük bir önem kazanmaktadır. İklim uzmanları, tüm dünya çapında fırtına risklerinin ve böylelikle ağır hasar risklerinin gün geçtikçe arttığını varsayıyorlar. Bu kapsamda dübellerin ilave güvenlik sağladığını hatırlatmak gerekir.
Rüzgar emme kuvvetine aşağıdaki hallerde maruz kalınmaktadır:
-     Yüksek binalarda
-     Bina kenarlarında
-     Açık alanda konumlu ayrık nizam binalarda
-     Rüzgara açık konumlarda
-     Kıyı bölgelerinde
-     Fırtına esnasında

Doğru Dübelleme Nasıl Yapılır?
Dübeller, uygulanacakları alt zemin ile mükemmel bir uyum içinde olmalıdır. Ancak böylelikle dübelin ısı yalıtım sistemindeki işlevini optimum düzeyde yerine getirmesi sağlanabilir. Bu yüzden, alt yüzeyin titiz bir şekilde değerlendirilmesi çok önemlidir.
Isı yalıtım sistemlerinde dübel kullanımı hakkındaki Avrupa Teknik Onayı Şartnamesi ETAG 014’te, uygun dübellerin belirlenmesini kolaylaştırmak amacıyla bilinen tüm yapı malzemesi türleri farklı kullanım sınıfları altında toplanmıştır.
Alt yüzeyin tespit edilmesinden sonra, Avrupa Teknik Onayı’na sahip dübeller belirli kullanım sınıfları için test edilerek onaylanmış olduklarından, bu Onay’a bakılarak uygun dübelleri saptamak mümkündür. Buna göre aşağıdaki farklı durumlar ortaya çıkabilmektedir:

Durum 1: Dübel, tespit edilen yapı malzemesi sınıfı için uygundur. Dübele ait Avrupa Teknik Onayı (ETA), tespit edilen yapı malzemesini kapsamaktadır. Dübel ayrıca bir test yapılmasına gerek olmaksızın yapıda kullanılabilir.
Onayda belirtilen yük değerlerini olduğu şekilde, gerekli dübel sayısının hesaplanmasında kullanmak mümkündür. Gerekiyorsa yerel ülke güvenlik katsayıları da dikkate alınmalıdır. Duvar yapı malzemesi olarak dolu tuğla tespit edilmiştir. Bu malzeme kullanım sınıfı B’ye girmektedir. Dübel, kullanım sınıfları A ve B için onaya sahiptir. Dolu tuğla alt yüzeyler için Avrupa Teknik Onayı (ETA)’nda karakteristik yük 1.2 kN olarak belirlenmiştir. Yerel ülke uygulama yönetmeliklerinde ise kullanım sınıfı B için güvenlik katsayısı 3 olarak öngörülmüştür. Yapıda ayrıca bir test yapılmasına gerek olmaksızın dübel için izin verilen maksimum yük değeri olarak 1,2 kN: 3 = 0,4 kN kullanılabilir.

Durum 2: Dübel, tespit edilmiş olan yapı malzemesi sınıfı için onaylanmamıştır. Taşınmazda tespit edilen yapı malzemesi dübel için Avrupa Teknik Onayı (ETA)’nda izin verilen kullanım sınıfına girmiyorsa, dübel bu taşınmazda kullanılamaz. Bu durumda dübelin uygunluğunun, dübel çekme testleri yapılarak onaylanması mümkün değildir. Duvar yapı malzemesi olarak boşluklu tuğla tespit edilmiştir. Bu malzeme kullanım sınıfı C’ye girmektedir. Sadece kullanım sınıfı, A ve B için onaylanmış olan bir dübelin kullanılması mümkün değildir.

Durum 3: Dübel, prensip olarak tespit edilen yapı malzemesi sınıfı için uygundur. Ancak dübele ait Avrupa Teknik Onayı (ETA)’nda tespit edilen yapı malzemesi açıkça belirtilmemiştir. Dübelin uygun olup olmadığına, yapı üzerinde yapılacak testlerden sonra karar verilir. Bunun için taşınmaza özgü karakteristik yük değerleri, Avrupa Teknik Onayı (ETA)’nda anlatıldığı gibi yapılacak dübel çekme testleri sonucunda belirlenir. İzin verilen yük değerlerinin belirlenmesinde yerel ülke güvenlik katsayıları da dikkate alınmalıdır.
Duvar yapı malzemesi olarak boşluklu tuğla tespit edilmiştir. Bu malzeme kullanım sınıfı C’ye girmektedir. Dübel, kullanım sınıfları A, B, C, D ve E için onaya sahiptir. Boşluklu tuğla alt yüzeyler Avrupa Teknik Onayı (ETA)’nda açıkça belirtilmemiştir.
Taşınmaz üzerinde yapılacak dübel çekme testleri sonucunda karakteristik yük olarak 1,5 kN hesaplanmıştır. Yerel ülke uygulama yönetmeliklerinde ise kullanım sınıfı C için güvenlik katsayısı 3 olarak öngörülmüştür. Dübel için izin verilen maksimum yük değeri olarak 1,5 kN:3 = 0,5 kN uygun görülmektedir.

Durum 4: Dübel, prensip olarak tespit edilen yapı malzemesi sınıfı için uygundur. Tespit edilen yapı malzemesi dübele ait Avrupa Teknik Onayı (ETA)’nda belirtilmiştir; ancak kullanılacak malzemenin ham yoğunluğu ve/veya basınç dayanımı onay da belirtilen değerlerden sapmaktadır.
Bu durum, yukarıda anlatılan durum 3’e benzer şekilde hareket edilmesini gerektirir. Burada da dübelin ankraj yüzeyine uygun olup olmadığına, yapı üzerinde yapılacak testlerden sonra karar verilir.
Uygulamaya bağlı geniş başlık kullanımı ısı yalıtımı dübellerimiz, gerçekleştirilen uygulamaya bağlı olarak kombine geniş başlık ile birlikte kullanılabilmektedir. Geniş başlıkların uygulanması çok kolaydır ve farklı çaplarda kullanıma sunulmuşlardır. Aynı bir pul veya rondela kullanımında olduğu gibi bir dübele takılabilirler. Bunun dışında montaj normalde olduğu gibi yapılır. Hangi durumda hangi geniş başlığın kullanılacağı, kullanılan ısı yalıtım malzemesine ve sistemin yapısına bağlı olarak değişmektedir. Öncelikle sistem üreticililerinin verdikleri bilgiler dikkate alınmalıdır.
Optimum Dübel Seçiminde Diğer Kriterler: Önceden tespit edilen bir yapı malzemesi için kullanılabilecek prensip olarak birden çok farklı dübel tipi bulunması halinde başka kriterler değerlendirmeye alınabilir.
Nominal Ankraj Derinliğinom
+ Tolerans payıtol
+ Yalıtım malzemesi kalınlığı hD =Gerekli dübel boyu
(Dübel derinliği için basit hesaplama: Levha kalınlığı+k.sıva kalınlığı+yapıştırıcı+tutunma derinliği: Dübel boyu)

Genel Dübel Sayısının Belirlenmesi: Gerekli dübel sayısı, her binanın ihtiyacına bağlı olarak ayrıca belirlenir. AB ve yerel ülke rüzgar normları uyarınca farklı faktörler etkili olmaktadır. En önemli dış faktörlerin başında, bina konstrüksiyonu (yükseklik, zemin planı ve bina profili) ve binanın konumu gelmektedir. Sahile yakın alanlar, dağlık alanlar veya yoğun yerleşim dışında kalan bölgeler gibi rüzgara açık alanlar normal şartlar altında daha yüksek rüzgar emme kuvvetine maruz kalmaktadırlar. Yerel ülke yönetmeliklerinde tanımlanmış rüzgar yükü alanlarına ait bilgilerden ve güncel haritalarından yararlanılmalıdır.
Yalıtım sistemlerinde ise kullanılan yalıtım plakalarının taşıma gücü ile kullanılan dübellerin başlık sertliği ve karakteristik yükü, dübel uygulamalarında önemli bir rol oynamaktadır. Bu nedenle sistem tedarikçilerinin uygulama talimatları dikkate alınmalıdır. Burada temel bir kural vardır; bina yüksekliği arttıkça ve binanın konumu rüzgara açıksa, daha çok sayıda dübel kullanmak gerekmektedir. Aksi hallerdeyse metrekare başına daha az sayıda nitelikli dübel kullanımı ile daha hesaplı bir uygulama sayesinde hem malzemeden hem de iş sürelerinden tasarruf edilebilmektedir.

Durum 5: ÖNORM Uyarınca Dübel Seçimi:
Dübeller ÖNORM DIN 6124 standardına uygun olmalıdır. Dübel seçiminde aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
•    Alt yüzey
•    Ankraj uzunluğu ve sabitlenmesi gereken eski sıva, mantolama betonu ve benzeri katmanlar
•    Yalıtım plakalarının kalınlığı
•    Montaj şekli
•    Uyulması gereken yapı fiziği şartları (örneğin tek boyutlu ısı köprülerine dikkat  edilmelidir)

ÖNORM Uyarınca Dübel Sayısı
Toplam dübel sayısı metrekare başına eşit oranda dağıtılmalıdır. Dübel, yapıştırıcı içine veya hemen yakınına yerleştirilmelidir. Şekillerde W ve T düzeninde dübel şemaları gösterilmektedir.
Taşyünü yalıtım plakaları için Avusturya’da dübel şeması olarak T düzeni onaylanmıştır. Diğer türde yalıtım malzemeleri ise ilgili üreticinin talimatları doğrultusunda dübellenmelidir.
Dübel şemalarında, VAR 2011 sayılı Uygulama Yönergesi uyarınca Isı Yalıtım Sistemleri için tanımlanmış Kalite Grubuna ait metrekare başına 6/8/10/12 dübel pozisyonları (orta alandaki ve kenar alanlardaki dübeller) gösterilmektedir. Kenar alanları ÖNORM EN 1991-1-4 sayılı norm uyarınca proje mühendisleri tarafından tespit edilir.
Yüksekliği 35 m üzerinde olan veya yüksekliği eninin 2 katından fazla olan binaların yanı sıra, birim alan ağırlığı 50 kg/ m2 değerinden az olan ısı yalıtım sistemlerinde, proje mühendisleri dübelleme için ayrı bir proje hazırlamak durumundadır. Sistem yük sınıfı dahilinde sınıflandırma (ısı yalıtım sistemleri sınıflandırması) ÖNORM B 6400 sayılı norma göre yapılır.
Bu sınıflandırma, teknik dokümanlardan yararlanılarak sistem taşıyıcısına göre belgelenir.
Minimum dübel sayısı metrekare başına 6 dübel olup, maksimum dübel sayısı metrekare başına 12 dübeldir.

Durum 6: Uygun Delme Yönteminin Seçimi
Darbeli ve burgulu delme işlemlerinde temiz bir delik delebilmek için özel matkap uçları kullanılmalıdır. Dübeller her zaman yapıştırma alanlarına uygulanmalıdır, böylelikle yapışma bağlarına mümkün olduğunca yüksek bir destek sağlamak amacıyla temas basıncı elde edilir.
Delme işlemi yöntemleri, ankraj yüzeyine bağlı olarak değişmektedir.

Not: Binalarınızda yapılacak mantolamada en doğru dübelleme için EJOT’un ücretsiz Pull-Out dübel çekme test hizmetinden yararlanabilirsiniz.

 

---

R E K L A M