Türkiye'deki Isı Yalıtım Sistemlerinin Yangın Risklerine Karşı Davranış ve Sorumlulukları

9 Ekim 2014 | KONUK YAZAR 127. Sayı (Ekim 2014)

Murat Karademir İnşaat Müh. / Üretim Yönetimi ve Pazarlama Uzmanı
Uygulanan ısı yalıtım sistemleri enerji tasarrufu sağlarken bir yandan da binanın yangın yükünü artırmaktadır. Bu yangın yükü eğer cephede bulunuyorsa, yangının oksijen ve yerçekiminin etkisiyle büyümesinin önlenmesi, bu sistemlerin yangına karşı daha sorumlu olması gerektiğini bizlere göstermektedir.
Isı yalıtım sistemlerinin yangına karşı davranışlarına geçmeden önce bu sistemlerin gelişim sürecini hatırlamakta fayda görüyorum.


Türkiye’de Dış Cephe Isı Yalıtım Sistemleri
Dış cephe ısı yalıtım sistemleri ya da mantolama olarak açıklamaya çalıştığımız ısınma/serinleme ihtiyacımıza yönelik maliyetler, artık farkındalık oluşturmaya başlamış, hatta uygulanması zorunlu olan sıradan kurallar haline gelmiştir. 
Bu farkındalığın oluşmasında en büyük katkıyı şüphesiz ki daha az para harcama isteği ve ihtiyacı oluşturmaktadır. İnsanoğlunun bu doğal dürtüsü elbette yönetmeliklerle de desteklenmiştir. 
Konunun özüne bakıldığında da aslında bu istek ve ihtiyaçların kökeninin, medeniyetlerin zaman içerisindeki gelişiminden kaynaklı, özellikle 19. yüzyılın sonlarına doğru İngiltere’de başlayan sanayi devriminden dolayı enerji kullanımı ve nüfusun artmasına bağlı olarak kıt kaynak stoklarının azalması ve dolayısıyla bu kaynakların birim maliyetlerinin yükselmesinden kaynaklandığı görülebilir. Bahsedilen bu doğal süreçte kullanılan fosil yakıtların kullanımının azaltılmasına yönelik dünya genelinde ortaya çıkan ve daha sonra ülkemizde de kullanılmaya başlanan ısı yalıtım sistemleri, kendi içerisinde çeşitlenerek ve teknik anlamda artıları/eksileri ile büyüyerek günümüzde de gelişimini sürdürmektedir. Bu kapsam dahilinde Avrupa’daki ETICS (External Thermal Insulating Composite System) Değerlendirme Kılavuzu ETAG 004 (Europen Technical Approval Guidelines) ilk olarak 1988 yılında yürürlüğe girmiş ve dış cephe ısı yalıtım sistemlerini oluşturan malzemeleri bir standarda bağlamıştır. 


Türkiye’de de binalarda enerji verimliliğiyle ilgili olarak TS 825 “Binalarda Isı Yalıtımı Kuralları” standardı 29 Nisan 1998 tarihinde yayımlanmıştır. Bu standardın paralelinde hazırlanan “Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği”nin 08 Mayıs 2000 tarihli Resmi Gazete’de yer alması ile 14 Haziran 2000 tarihinden itibaren uygulanması zorunlu standart olarak yürürlüğe girmiştir. 12 Ağustos 2001 tarihinde yayımlanan “Yapı Denetimi Uygulama Usul ve Esasları Yönetmeliği” ile ısı yalıtımı uygulamalarının denetimi, yapı denetim kuruluşlarına verilmiştir. 
Bahsettiğimiz mantolama sisteminde kullanılan unsurlar nedir, hangi katmanlardan oluşur, kısaca açıklamakta fayda var. Bina dış yüzeyi üzerine gelecek katmanlar sırasıyla kabaca şu şekildedir:
“Yapıştırıcı-ısı yalıtım levhası-sıva ve donatı filesi-dekoratif sıva-boya”
Ayrıntılı baktığımızda;
“Çimento/akrilik/PU yapıştırıcı-EPS/XPS/Taşyünü-çimento/akrilik yüzey sıvası (çift kat)-sıvalar arası donatı filesi-ikinci kat sıva üzerine çimento/akrilik esaslı/kendinden boyalı dekoratif sıva-astar ve son kat boya” şeklinde olduğu görülür.


Ayrıca bu sistemlerin dışında, bünyesinde herhangi bir ısı yalıtım levhası barındırmayan ve içerisinde perlit bulunan, yine çimento esaslı sıva çeşitleri ya da kalınlığı mikronlar mertebesinde olan sadece boya çeşitleri ile de ısı yalıtımı belirli mertebelerde sağlanmaktadır.
Bu sayılanlarla beraber, ETAG 004 kapsamı dışında ısı yalıtımı sağlayan farklı yapı malzemeleri de mevcuttur. Kuvarsit, çimento ve kireç gibi malzemelerin karışımı ile elde edilen gazbeton ya da pomza taşından elde edilen tuğlaların kullanımı sonucunda da ısı yalıtımı sağlamak mümkündür. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, bu malzemelerin yalıtım değil, yapı malzemesi olduğudur. Duvar kesiti itibariyle yeterli “R” direncini sağladıktan sonra ısı yalıtımı amacıyla kullanılabilmektedir. Ayrıca sadece duvarların değil, özellikle döşeme alınları ve kolon dış yüzeylerinin de yalıtılması zorunludur. Bununla beraber betonarme bir yapı elemanının, normal tuğlaya göre ısı iletkenliğinin 5 kat daha fazla olduğunu da hatırlamak gerekir. 





Isı Yalıtım Sitemlerinin Yangına Karşı Davranışları
Isı yalıtım sistemlerini oluşturan malzemelerin her birinin yangına karşı oluşturduğu yük farklıdır ve her biri yangına karşı sorumludur. 
Bu sistemleri incelediğimizde, eğer sistemimizde akrilik ya da PU esaslı bir malzeme kullanmıyorsak, dikkat etmemiz gereken nokta “ısı yalıtım levhası” olacaktır. Zira, çimento esaslı malzemelerin yangına katkısı yok sayılmaktadır. Son kat boya önemlidir; fakat hemen hemen tüm sistemlerde su bazlı akrilik esaslı boyalar kullanıldığından ve yangına karşı solvent bazlı boyalara göre daha masum olduğundan bu malzemeyi ortak paydada tutup, ısı yalıtım levhasına odaklanmak burada daha büyük önem arz etmektedir.
Bu sistemlerin dışında gazbeton ve pomza taşından üretilen blok tuğlaların da A1 yangın sınıfına sahip olduğunu da unutmamak gerekir.
ETAG 004 standartları kapsamında bulunan ve günümüzde en çok kullanılan ısı yalıtım levhalarını kısaca tanıtalım:
EPS (Expanded Polystyrene): Beyaz ya da karbon katkılı olarak ifade ettiğimiz, pentan gazının su buharını hissederek polistren taneciklerini şişirmesi yoluyla oluşan bu gaz sayesinde ısı yalıtımı sağlayan bir malzemedir.  
XPS (Extruded Polystyrene): Polistren taneciklerinin atmosferik/atmosferik olmayan şartlarda HCFC/CO2 ile şişirilerek üretilen ve bu gaz sayesinde yalıtım sağlayan bir malzemedir.
Taşyünü: Bazalt kayasının çok yüksek sıcaklıkta eritilip, eriyik haldeki taşı hızlı bir şekilde soğutarak süzülmesi ile elde edilen elyafların, bakalit isimli katkılarla etüvlerde pişirilip levha haline getirilmesi yöntemiyle üretilir. İçerisinde herhangi bir gaz bulunmayıp, elyaflar arasındaki doğal hava ile ısı yalıtımı sağlamaktadır. 
Bu malzemeler arasında bulunan EPS ve XPS levhalar, alev geciktirici katkısı sayesinde TS-13501-1’e göre “E”; DIN4102’ye göre ise “B1” yangın sınıfında olup, taşyünü her iki standartta da “A1” sınıfındadır. 


Isı Yalıtım Sistemleri Uygulamalarının Yangın Risklerine Karşı Gösterdiği Değişimler
Türkiye’de 2000’li yılların başından itibaren mantolama uygulamaları ağırlıklı olarak XPS levhalarla yapılmaktaydı. Hatta ilk dönemler, şu anda olduğu gibi ısı yalıtım paket sistemleri dahi yoktu. Daha sonraki yıllarda gerek TS-825 standardının etkisi, gerekse 2011 yılındaki değişikliğe mukabil, tüm binaların 2017 yılına kadar ısı yalıtımlarının yaptırılması ve enerji belgesi kullandırılmasının zorunlu hale getirilmesi gibi sebeplerle pazara giren birçok üretici firma sayesinde paket sistemlerin kullanımı artmıştır.
Yıllar geçtikçe ısı yalıtım sistemleri daha iyi öğrenilmeye başlanmış ve yangın riskine karşı önlemler artırılmıştır. 
Son 10 yılda çıkarılmış olan yangın yönetmelikleri incelendiğinde, özellikle binaların dış cephelerini de kapsayan önemli değişiklikler olduğu görülecektir. 2009 yılında yayınlanan kapsamlı yönetmelikle beraber Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 16.07.2014 tarihinde yayınladığı genelgeyle binaların dış cephesinde kullanılan ısı yalıtımı sistemlerinin, Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik hükmü gereği, yüksek binalarda (21,50 m ve daha yüksek) “Zor Yanıcı”(A2-s1,d0) ve diğer binalarda (21,50 m altında) ise “Zor Alevlenici” (B,C-s1,d0/A2-s2,d0/A2,B,C-s3,d0/A2,B,C-s1,d1/A2,B,C-s1,d2/A2,B,C-s3,d2) olması gerektiği, ETAG 004’e göre sistem olarak akredite edilmiş bir laboratuvardan belgelendirilmesi kaydıyla kullanılması öngörülmüştür. Bu ifade bize, ortalama 7 kat ve üzeri binalarda taşyünü mantolama/giydirme cephe/gazbeton vb. (zor yanıcı sınıfı şartlarını sağladığından) malzemelerin kullanılmasının zorunlu olduğu gerçeğini göstermektedir. 7 kat altı yapılarda ise ETAG 004 sistem şartları yerine getirildiği taktirde EPS/XPS levhaların kullanılabileceğidir. Bu uygulamanın başlangıcı ise 01.01.2015 olarak kabul edilmiştir. 
Mantolama pazarının kendi içerisindeki değişimleri incelendiğinde XPS ve EPS polistren levhaları pazarının azalma eğiliminde olduğu (özellikle XPS levhaların); taşyünü arzının artmasıyla beraber ürün satış fiyatlarındaki azalmaya paralel olarak mantolamada kullanılan taşyünü pazar yüzdesinin de gittikçe arttığı gözlemlenir. 


Taşyününün, A1 yangın sınıfına sahip yanmaz bir malzeme olduğu düşünüldüğünde de yapı stoğumuzun gün geçtikçe yangın risklerine karşı daha dayanıklı olacağı sonucuna varabiliriz. 
Burada unutulmaması gereken husus, mantolama paket sistemleri dışında da cephede ısı yalıtımı yapılabileceğidir. Önceki bölümde adı geçen gazbeton ve pomza içerikli tuğlalardan da yeterli kalınlık sağlanması ve kolon ve döşeme alınlarının da benzer malzemelerle yalıtılması durumunda zaten yanmaz sınıfta yer alan ilgili malzemeler sayesinde yangın güvenliği sağlanmış olacaktır.
Yangına karşı korunmada cephelerimizin ne kadar kritik bir rol üstlendiği gerçeğini hiçbir zaman unutmamalıyız. Basit bir örnekle açıklamak gerekirse, dış cephesi yanmaz ısı yalıtım sistemleri ile yapılmış bir binanın herhangi bir katında çıkan yangında pencere boşluklarından sızan alevler üst katın duvarlarını eritip ilerleyemeyeceğinden, bir üst kattaki dairede yaşayanlar dahi yangından etkilenmeyecektir (Bu manada bazı binalarda her katta bir sıra taşyünü ile yangın kompartımanı yapıldığını hatırlamakta fayda vardır).
Bu minvalde bahsi geçen şekilde bir denetim mekanizmasının uygulanması, üretici firmaların paket sistemlerini oluştururken artık yangın riskine karşı daha özenli davranmak zorunda kalmalarını sağlayacaktır. Isı yalıtım sistemlerine getirilen bu düzenleme ile nihayetinde global anlamda enerji tasarrufunun yanında tüm can ve mal güvenliğimizin de korunmaya alındığı dikkatlerden kaçmamalıdır.

 

---

R E K L A M