Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Konser Salonu Akustik Düzenlemesi

Ankara'da yer alan Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Konser Salonu geçtiğimiz sezon yenileme çalışmaları nedeniyle hizmet verememişti. Salon, çalışmalar tamamlandıktan sonra 10 Ekim 2008 tarihinde Devlet Sanatçısı İdil Biret'in konseriyle kullanıma açıldı. Resmi açılış ise 12 Kasım 2008'de Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından yapıldı. Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Konser Salonu yenileme projesinde, Akustik Tasarımcı olarak görev alan ODTÜ Makine Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Çalışkan, salonun akustik düzenlemesiyle ilgili süreci şöyle anlatıyor:

"2007 yılının Şubat ayında Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Yönetimi (CSO) tarafından mevcut (eski) durumu değerlendirmek üzere davet edildim. Başlangıçta en çok şikayet edilen konu olan koltuklarla ilgili sorunların çözümüne katkıda bulunmam isteniyordu. Bunun yanında salon akustiğiyle ilgili çözüm önerilerimi bildirmemi de talep ettiler. Salonda yaptığım ölçüm ve gözlemlerimle salonda çınlamanın yetersiz ve kısa, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetim Yönetmeliği'nce 25 dBA olması gereken tesisat kaynaklı arka plan gürültüsü düzeyinin protokol sırasında 32 dBA olduğunu saptadım. Tespitlerimi ve çözüm önerilerimi bir raporla CSO yönetimine sundum. Salondaki sorunların yalnızca koltuklarla sınırlı olmadığını, çözüm bekleyen daha ciddi sorunların bulunduğunu bildirdim. Doğuş Holding A.Ş. salonun yenilenmesine sponsor olunca, oluşturulan tasarım ekibine akustik tasarımcı olarak katıldım."

"2001 yılında salonda yapılan düzenleme sonucu, koltukların aralarının dar ve sıralara göre farklı olması nedeniyle dinleyici şikayetleri yoğundu. Ayrıca yapılan uygulamada salon yan duvarlarına şeritler halinde halı parçaları yapıştırıldığından salon içinde artan ses yutumu, doğal sesli müzik icrasına uygun olmayan akustik koşullar oluşturuyordu. Bu durum orkestrayı sürekli yüksek düzeyde (forte) müzik icra etmesi zorunluluğuyla karşı karşıya bırakıyordu. Orkestra, özellikle piyano çalması gerektiğinde salondan yeterli yanıt alamıyor, izleyiciler de müziği algılamakta büyük güçlük çekiyorlardı. Senfonik müzik için 1,7 saniyenin üzerinde olması gereken orta frekanslardaki (500 Hz- 1000 Hz) çınlama süresi, 1 saniye mertebesindeydi. Sahne tasarımı ve uygulamasında gerekli özen gösterilmediği için sahnede oluşması gereken/beklenen dağınık alan koşullarının yetersizliği nedeniyle müzisyenlerin sahne içi iletişimi olumsuz etkileniyordu. Bu durumda performans sırasında icracılar birbirlerini işitmekte güçlük çekiyor ve birliktelik sağlayamıyorlardı. Kısacası, eski düzenlenmiş şekliyle salon, konser fonksiyonu amacıyla kullanılamaz haldeydi."

"Yapılan gözlem ve saptamalara ek olarak orkestrada yer alan sanatçılarla görüşüldü. Sorunlar her enstrüman grubu liderinden dinlenerek akustik parametreler cinsinden tanılandı ya da teÅŸhis edildi. Sanatçıların yeni düzenlemeden beklentilerini dile getirmeleri ayrıca istendi. Yapılan deÄŸerlendirmelerde akustik düzenleme çalışmalarında en baÅŸta salonun çınlama sürelerini artırmak amaçlandı. Bunun için salonun tavanı yükseltilerek kiÅŸi başına 5 m³ dolayında olan hacim 7,5 m³ mertebesine çıkartıldı. Salon tavanının yükseltilmesi amacıyla mevcut taşıyıcı kiriÅŸler arasındaki beton plak taşıyıcı sisteme dokunulmadan kırıldı. Yapı koruma altında olduÄŸu ve çatısı yükseltilemediÄŸi için senfonik müzik icra edilen salonların ideal olarak sahip olması gereken kiÅŸi başına minimum 9 m³ hacim hedefine yaklaşıldı. Bu baÄŸlamda koltuk yerleÅŸimleri ve salonun arka bölümündeki döşeme eÄŸimi yeniden düzenlendi. Görüş çizgileri de dikkate alınarak koltuk sıraları arasındaki mesafe eÅŸit ve çaÄŸdaÅŸ standartlarda (95 cm) projelendirildi. Salon havalandırması, mevcut klima santrali ile döşemeden üfleme suretiyle yapıldı ve sahne havalandırmasının bundan bağımsız olarak ayrı, ek bir klima santrali marifetiyle gerçekleÅŸtirilmesi öngörüldü. Böylelikle tesisat kaynaklı arka plan gürültüsünün, çaÄŸdaÅŸ uygulamalara paralel olarak NC-20 gürültü kriterini saÄŸlayacak ÅŸekilde mekanik tesisat öğeleri (santral, susturucu, kanal vb) ve çalışma koÅŸulları yeniden tasarlandı."

"Akustik raporlarla hedefler ortaya konuldu ve malzeme/detay seçimleri tarafımdan belirlenerek mimari projeyi üstlenen Y.Mimar Özgür Ecevit'e (TÜMPLAN Mimarlık) önerildi. Mimari proje ile akustik hedeflerin somutlaşması amacıyla salon dekorasyonu yeniden tasarlandı. Akustik proje kontrol hizmetleri Niels Jordan (Jordan Akustik, Danimarka) tarafından yürütüldü. Yapının taşıyıcı kirişleri üzerine inşa edilmesi projelendirilen çelik taşıyıcı sistemi ile çatı altında, 80 dB mertebesinde yalıtım sağlayacak yeni yalıtım sistemi statik projeyi üstlenen Adnan Tanferer (YPU) denetiminde geliştirildi. Mekanik tesisat projesini Orhan Gürson (GMD) üstlendi. Elektrik tesisat projesi Arzu İşeri (Matris) tarafından yapıldı. Geliştirilen proje A/Y Mimarlık- ÜÇEL ortak girişimi yükleniciliğinde uygulandı."

"Salonun hacim akustiği parametrelerini düzenlemek amacıyla akustik tasarımda bilgisayar benzetimi (simülasyonu) yöntemi kullanıldı. Mimari proje müellifinin geliştirdiği mimari proje esas alınarak oluşturulan daha basit grafik model üzerinde CATT Acoustic yazılımı kullanılarak akustik benzetim yapıldı. Elde edilen sonuçlar akustik proje kontrol müşaviri Niels Jordan tarafından ODEON yazılımı kullanılarak gerçekleştirilen akustik benzetim sonuçlarıyla karşılaştırıldı. Her iki yazılımın verdiği sonuçların örtüştüğü anlaşıldıktan sonra mimari proje kesinleştirildi. Çınlama süreleri, netlik ya da berraklık (clarity-C80), erken yan yansıma oranları (LF), ses düzeylerinin salon içinde dağılımı göz önüne alınan akustik parametrelerden bazılarıydı. Akustik benzetim çalışmaları sonucunda elde edilen veriler hedeflerle örtüşüyordu. Bu bulguları şöyle özetleyebiliriz:

·         Senfonik müzik amaçlı kullanım için dolu salonun çınlama ve erken sönümleme karakteristiÄŸi, özellikle Mozart ve Beethoven gibi bestecilerin eserlerinin icrasına uygun bulunmuÅŸtur. Ayrıca Oda MüziÄŸi ve Barok müzik içerikli iÅŸlevler için de gerekli akustik koÅŸulların oluÅŸacağı öngörülmektedir. Orta frekanslarda yaklaşık 1,8 s çınlama süresi elde edilmesi mümkün gözükmektedir.

·         Erken yan yansıma oranlarının (Early Lateral Fraction) tüm salonda çok düzenli ve senfonik müziÄŸe de uygun deÄŸerlerde gerçekleÅŸeceÄŸi anlaşılmıştır. Özellikle yan duvarlar üzerine yerleÅŸtirilen saçıcıların etkinliÄŸi açıkça gözlenmektedir. Yenileme çalışmaları sonucunda salonun yüksek erken yan yansıma oranları ile anılacağı düşünülmektedir.

·         Sesin Berraklık (Clarity) parametresinin salondaki dağılımının oldukça düzenli ve normlara (-2dB) uygun olacağı anlaşılmıştır.

·         Salondaki göreceli A-ağırlıklı ses düzeyleri dağılımlarının  düzenli ve normlara uygun olacağı (en yüksek fark 4 dB dolayındadır) görülmüştür. Salon içinde ses düzeyleri arasındaki en yüksek farkın 10 dBA?dan küçük olması ölçütü rahatlıkla saÄŸlanacaktır."

"Yapılan akustik benzetim çalışmalarında kullanılan koltuk özellikleri, akustik şartname temel alınarak, Doğuş Holding A.Ş. tarafından açılan ihaleyle temin edildi. İhale şartnamesinde ihaleyi kazanacak üreticilerin koltuklarının akustik özelliklerini boş ve seyircili olarak akredite bir test laboratuvarı marifetiyle ölçtürmeleri ve test raporunu değerlendirmek üzere ihale yetkililerine sunmaları istendi. Sonuçta İtalyan menşeili OnetoOne modeli koltuk, gerek akustik özellikleri gerekse ergonomik ve yangın dayanımı özellikleri açısından uygun bulundu. Diğer malzemeler yurtiçinde üretildiği için tamamen yurtiçi piyasadan temin edildi. Duvarlarda ve ses saçıcı elemanlarda kullanılan ahşap olarak armut doğal kaplamalı kontraplak mimari proje müellifinin tercihi oldu. Alçı plakalar tavanda çok katmanlı ve titreşim yalıtımlı olarak kullanıldı. Salon zemini meşe parke, küçük bir bölümü fuaye ile bütünlük sağlaması açısından Safranbolu menşeili Rustik Yeşil taş olarak seçildi. Akustik yalıtımlı kapılar özel olarak tasarlandı ve Ankara'da üretildi. Çatıda ısı yalıtımı için taşyünü, ses yalıtımı için kurşun ve ahşap yongalı beton levhalar kullanıldı."

"Uygulama sonucunda salondaki akustik koşullar tüm sanatseverler tarafından fark edildi ve beğenildi. Orkestra üyeleri mimari projeyle genişletilen ve duvarlarında matematiksel serilere göre oluşturulan ses saçıcı yüzeyler marifetiyle sahne içinde birbirleriyle performans sırasında müziksel iletişimi kurar hale geldiler. Bu sonuçta, sahne üzerinde Niels Jordan'ın önerisiyle oluşturulan ızgara şeklindeki sahne üst yapısının katkısı da hissedilir düzeydeydi. Çınlama süreleri orta frekanslarda yaklaşık 1,75 s mertebesinde ölçüldü. CSO şimdilerde yenilenmiş salonunda haftada iki gece kapalı gişe konser veriyor"

Akustik proje kontrol müşaviri Niels Jordan, salonda izlediği provalar ve 12 Kasım 2008 tarihindeki resmi açılış konserinden sonra şu değerlendirmelerde bulundu:

§         "Hissedilen ya da algılanan öznel (sübjektif) çınlama ölçüsü olarak da bilinen erken sönümleme süresinin (Early Decay Time-EDT) bu büyüklükte bir salon için en uygun olan 1,7 s mertebesinde olduÄŸu anlaşılmaktadır.

§         Orkestranın ürettiÄŸi sesin berraklığı ya da netliÄŸinin (Clarity-C80) çok yüksek düzeyde olduÄŸu algılanmıştır. Bu hissin oluÅŸmasının nedenleri, salonun ayakkabı kutusu olarak nitelendirilen formu ve eninin kısa ya da dar oluÅŸudur.

§         Salonun nispeten küçük hacmine ve ayakkabı kutusu olarak nitelendirilen formuna baÄŸlı olarak ÅŸiddet etkeninin (strength factor -G) yüksek olarak algılanması gerçekleÅŸmiÅŸtir.

§         Son olarak da çok tatmin edici bulduÄŸum müzik izlenimi (müzik tarafından çepeçevre kuÅŸatılma- envelopment/intimacy) duygusu ile ilintili yan yansımaların (Lateral Fraction-LF) varlığı yukarıda belirtilen etkenler marifetiyle açıkça hissediliyordu.

§         Duvarlar ve tavandaki saçıcılar/dağıtıcıların varlığı nedeniyle oluÅŸan dağınık ses alanı, salon içinde yankı/eko vb. akustik hataların ve kusurların oluÅŸmasını önlemiÅŸ.

§         Prova sırasında arka plandaki havalandırma/klima sistemi kaynaklı tesisat gürültüsünün düzeyi çok düşük."