Nitelikli "Yapı Denetimcilerinin" Eğitim ve Akreditasyonu

Bu süre içerisinde yapı denetimi birçok meslek dalından olan kişilerce gerçekleştirilmiştir ve bu kişiler genellikle yerel otoriteler veya bir önceki kuşak tarafından görevlendirilmiştir. Yakın geçmişte ise, yapı denetimi işinin uzmanlık gerektirmesi nedeniyle bu iş sahası kendi profesyonellerini yetiştirir olmuştur. Buna ek olarak, bilindiği kadarıyla özel sektörde de yapı denetimine olan ilgi yaygınlaşmaya başlamıştır.

Tüm bu işlerin temelini oluşturan nokta ise hükümetin, işini yapacak kişilerin uygun niteliklere sahip ve gerekli eğitimi almış uzmanlar olmasının gerekliliğini kabul etmiş olmasında yatmaktadır. Bununla beraber, yapı onayı ihtiyacı duyan işlerin çoğunluğu önerilerin yapı yönetmeliklerine göre değerlendirilmesini ve uygunluğu belgeleyen bir planın kamuya açık kayıtlarda tutulmasını istemektedir. Sahada yapılan çalışmaların tamamlanmasından sonra, tamamlanan yapının yapı yönetmeliklerine uygunluğunu belgeleyen resmi bir evrakın hazırlanması gerekmektedir.Yapı denetimi işi yapan kimselerin sıfatı ne olursa olsun, bu kişilerin çoğu Yapı Denetimi Enstitüsü'1' üyesidir. İşi ile ilgili bir diğer profesyonel kuruluş ise; "Yetkili Denetçiler Kraliyet Enstitü-sü(2)'dür.

Yapı Denetimi Enstitüsü'nün katılımcı üyesi olmak için genellikle, adayın ilgili bir alanda yüksek öğrenim derecesi olması bina denetimi alanında en az iki yıllık deneyime sahip olması ve bina denetim prosesi ile ilgili işler yüretecek kadar bilgiye sahip olması gerekmektedir. Bu işlerin çoğunluğu planların yapı yönetmeliklerine uygun olup olmadığının belirlenmesi için değerlendirilmesi ile ilgilidir. Bu aşamadan sonra ise, binanın planlara uygun olarak inşa edilip edilmediği sahada yapılan gözlemlerle incelenmelidir. Nitelikli bir yapı denetimcisinden beklenen diğer görevler ise, riskli binalarla ilgilenmek ve gerekli onayı alamamış yapıların takibini yapmaktır.

Yapı Denetimi Enstitüsü, bir yapı denetimcisinin istenen akademik düzeye ulaşabilmesi için bilmesi gereken konuları detaylı bir şekilde inceler. Adaylar üniversitelerden yükseköğrenim dereceleri almış olmalı ve/veya Enstitü'nün Profesyonellik Sınavları'na girmiş olmalıdırlar. Yapı Denetimi Enstitisü'nün Profesyonellik sınavları iki bölümden oluşmaktadır. İlk kısım bina denetimci-liğini, yangın güvenliği çalışmalarını, konstrüksüyon teknolojisini, bina yapılarını ve hukuk temellerini kapsamaktadır. Sınavların ikinci bölümü ise, ileri bina denetimciliğini, yangın güvenliği çalışmalarını, ileri teknoloji çalışmalarını, çevresel çalışmaları ve yönetim çalışmalarını kapsamaktadır. Bazı adaylar üniversite derecelerini ya-rı-zamanlı çalışmalarla almakta, böylelikle eğitimlerini ofis içerisindeki akademik eğitimlerle takviye edebilmektedirler. Diğerleri ise tam zamanlı olarak üniversite derecesi aldıktan sonra en az iki yıl süre ile edindikleri bilgilerin pratik çalışmalarda nasıl uygulanacağını öğrenmektedir. Yapı denetimcilerinin eğitimi genellikle bire-bir yürütülmekte deneyimli bir deneticimci her türlü konuda bir adayın danışmanlığını üstlenmektedir. Yapı denetimcilerinin eğitimi organizasyonlar arasında farklılıklar gösterse de, temel olarak bir aday şu alanlarda eğitilmelidir:

?  Yapılan tekliflerin, bina yönetmelikleri açısından plan üzerinde nasıl değerlendirilmesi

1          The Institute of Building Control

2          The Royal Institution of Chartered Surveyors gerektiği: Bu çalışma tek katlı basit yapılan olduğu kadar, daha karmaşık yapıları da içermelidir.

?          Binanın planlara ve düzenlemelere uygunluğunun sahada yapılacak olan gözlemlerle belirlenmesi: Bu çalışma konstrüksüyonun belirli aşamalarında yapılacak olan gözlemler kadar, malzemelerin uygunluğunun test edilmesi için yapılacak çalışmaları da içermektedir.

?          Gerekli izinleri alamayan yapılarla ilgili olarak gerçekleştirilmesi gereken uygulamaların anlaşılması

?          Kritik binaların belirlenmesi ve kontrol edilmesi, acil durum çalışmalarının yapılması.

?          Kamu tarafından kullanılan mevcut binaların yönetmeliklere uygunluğunun kontrol edilmesi.

Akademik çalışmalarını tamamlayan ve uygun seviyede eğitim alan adaylar, Bina Kontrol Enstitüsü'ne Projesyonel Yeterlilik Değerlendirmesi'3' için başvurabilirler. Adaylar akademik eğitimlerini ve deneyimlerini detaylı bir şekilde anlatan Kariyer Kritiği'ni Enstitüye gönderirler. Kariyer Kritiği kabul edilen adaylar Profesyonel Yeterlik Değerlen-dirmesi'ne girmeye hak kazanırlar. Adaylar daha önceden bebilirlenmiş bir süre içerisinde belirli işleri yürütmek için görevlendirilirler. Bu görevler tamamlandıktan sonra yapılan iş bina denetimcileri tarafından değerlendirilir ve aday mülakata davet edilir. Bu görevler adayların akademik bilgilerini, deneyimlerini ve geliştirdikleri yeteneklerini sergilemeleri amacıyla özel olarak hazırlanmaktadır. Profesyonel Yeterlik Değerlendirmesi'nin başarıyla tamamlanması sonucunda aday Bina Kontrol Enstitüsü'nün katılımcı üyesi olmaya hak kazanır ve bu unvan Birleşik Krallığın tümünde geçerlidir. Bina denetimcisinin Bina Kontrol Enstitüsü'nün katılımcı üyesi olmasından sonra sürekli olarak kendini geliştirme gerekliliği, Enstitü'nün şartlarından biridir. Bu düzenleme Sürekli Profesyo-nel Gelişim"' olarak adlandırılmaktadır ve üyenin, zamanının belirli bir kısmını yeni teknikleri veya performansını artıracak konuları öğrenmek için harcadığını yazılı olarak belgelemesini gerektirmektedir.

Bina denetimcilerinin eğitimi ile ilgilenen kişilerin, gelişimi takip edebilmek için eğitimleri yapısal olarak planlı bir şekilde gerçekleştirmeleri önemli husustur.Bu noktada, şimdiye kadar anlatılanların tam nitelikli, tam eğitimli bina denetimcileri ile ilgili olduğu belirtilmelidir. Böyle bir denetimci, en basit olandan en karmaşık olana kadar tüm binalarla ilgilenebilmeleri, bununla beraber özellikle basit yapılar değerlendirilirken, tam eğitimli ve tam nitelikli bina denetimcilerine genellikle gerek duyulmamaktadır. İngiltere'de komplike binaların çoğu nüfusun yoğun olduğu bölgelere yapılmaktadır. Bununla beraber bu tip şehirlerde birçok basit bina da bulunmaktadır. Bu nedenle büyük şehirlerde bina denetimi işinin, tam ve kısmi yetkili bina denetimcileri tarafından yönetilmesi daha uygun olmaktadır. Nüfusun ve kentleşmenin daha az olduğu bölgelerde ise bina denetim grubunun sadece bir veya iki tam yetkili denetimci ve kısmi yetkili denetimcilerden oluşması da yeterlidir. Tam yetkili bir denetimci çoğu bina tipi ile çalışmaya uygun olsa da bu uzmanların, başka alanlarda uzmanlaşmış kişiler tarafından desteklenmesi gerekebilir.

Kendi bulduğum şehir olan Glav-govv'da, yerin "altındakilerle" ilgili olan bazı özellikler gerektirir. Glavgovv geçmişte fazlaca endüstriyel bir şehir olduğu için bazı özel sorunlar sergilemektedir. Uzun yıllar boyunca Glasgovv'un içinde ve civar bölgelerde yeraltından, çeşitli mineraller çıkarmak için birçok maden ocağı kurulmuştur. Bu ocakların, binaların oturduğu yüzeylere çok yakın olması ve binalar altında büyük boşluklar teşkil etmesi olasıdır. Ocakların  çökerek  binalara   hasar vermesi önemli bir tehlike olarak gözükmektedir. Buna ek olarak, çeşitli endüstrilerle ilgili proseslerin Glasgovv'da bulunması nedeniyle binaların çevresindeki kirlilik de önemli sorun teşkil edebilmektedir. Bu kirlenme, binayı kullanacak olan kişiler kadar, kamu sağlığını ve binayı inşa eden veya restore eden çalışanları da tehdit etmektedir. Bu tür problemleri çözebilmek için, bina denetimcisinin çalışmaları uzman yer mühendislerince veya jeolojistlerce tamamlanmaktadır. Bina onayı için yapılan başvuruların sadece küçük bir kısmı bu uzman grubu ilgilendiriyor olsa da, bu uzmanlar bilgilerini bina yönetmeliklerine uygun çözümleri desteklemek için kullanmaktadırlar. Bu uzman grubun bina denetimcilerine eğitim desteği sağlaması ve onları "yerin altında" olabilecek tehlikelere karşı hazırlıklı kılması da mümkündür. Umut ederim ki, bahsettiğim konular, bina denetimcilerinin eğitiminin ve ak-reditasyonunun, bina denetim prosesi ile olan ilişkisini açıklayabilmiştir. Türkiye'deki düzenlemeleri kritize etmek benim yapabileceğim bir şey değildir, bu düzenlemelerle ilgili fazla bir bilgim yok, bununla beraber hangi bina denetim sistemlerinin iyi işleyeceğini biliyorum ve zaten dünya çapında kabul görmüş çeşitli ana temalar da mevcut. İyi bir bina denetim sistemi şu özellikleri taşımalıdır:

?          Binaların inşa edilmesi ile ilgili netilikli kodlar ve standartlar.

?          Binaların mevcut standartlara uygun olarak inşa edilmesini zorunlu kılacak hukuksal yapı.

?          Bina onayı için verilen tekliflerin değerlendirilebilmesi ve sahada yapılan çalışmaların bu teklife uygunluğunun kontrol edilmesi için yeterli kaynak.

?          Prosedürlerin ve zamanlamaların bürokrasiyi minimize edecek

şekilde düzenlenmesi ve onayların kısa sürede verileceğinin garanti altına alınması. Türkiye'deki mevcut kodların ve standartların gerekli niteliklere sahip olduğunu düşünüyorum ve binalar bu standartlara göre inşa ediliyorsa,  nitelikli ve kullanıcıları için güvenli binalar ortaya çıkacaktır.

Bu standartları uygulamaya koyacak uygun bir hukuksal yapı yoksa, böyle bir sistemin Türkiye'nin genel hukuki yapısına göre hazırlanması ve hayata geçirilmesi önem taşımaktadır. Uygun olmayan yapılara verilecek olan cezaların, yönetmeliklere uygun yapıları "teşvik" edecek kadar güçlü olması gerekmektedir

Kaynaklarla ilgili olarak, bu çalışmaları yürütebilecek sayıda insanın bulunması ve insanların bu işi yapmak için özel bir eğitimden geçirilmiş olması önemlidir. Bu kaynaklar ister özel sektörden isterse yerel veya merkezi hükümetten gelsin, önemli olan yeterli sayıda olmaları ve işlerini "iyi" yapmalarıdır. Özel sektörün bina denetim sektörüne girmesini teşvik etmek amacıyla, şirketlerin ilgisini çekebilecek bir pazar yaratılmalıdır. Böylelikle, yerel veya merkezi yönetimle beraber özel sektörün de bina denetim sektöründe yer alması sağlanabilir. Hangi sistem kullanılırsa kullanılsın önemli olan, bina denetimi işini yapacak olanların bu işi yapmak için lisanslı veya kayıtlı olmalarını sağlamaktır. Uygun kişilerde şu özellikler bulunmalıdır:

?          Dürüst.

?          İşbirliğine açık, uzlaşmacı.

?          Sorumluluk sahibi.

Türkiye'de mühendislik ve mimarlık eğitimi veren üniversiteler bulunduğuna göre kısa vadede bina denetimcileri bu insan kaynakları kullanılarak seçilebilir. Yüksek öğrenimin dışında verilecek olan eğitim çalışmalarında da tüm ülkede ortak bir standardın yakalanmasına dikkat edilmelidir. İyi bir bina denetimcisinin sahip olması gereken yetenekleri ve becerileri belirleyen standart bir formun hazırlanması mümkündür. Başlangıçta, eğitimlerin konferanslarla verilmesi gerekli olabilir. Belirli bir eğitimi alan potansiyel bina denetimcileri devlet tarafından desteklenen komiteler veya jüriler tarafından, bina denetim çalışmalarında yetkilendirilmek üzere değerlendirilmelidir. Yetiştirilen ilk gruba, yeterli sayıda bina denetimcisi olana kadar, yeni adaylara eğitim verme sorumluluğu da verilmelidir.

Komitelerin ve jürilerin deneyimli mühendis ve mimarlardan ve üniversite öğretim görevlilerinden oluşması ve örnek kriter standardının bu jüriler tarafından hazırlanması da yararlı olacaktır. Bu aşamadan sonra bina denetimcileri yetiştirildikçe, komitelerin bu kişilerden oluşması sağlanabilir. Mevcut zaman kısıtlamaları düşünüldüğünde, bina denetimcilerinin eğitimi ve akreditasyonu için basit bir prosedürle başlamak daha uygun olabilir. Zamanla, bina denetimcilerinin standardının yükselmesi için bu çalışma daha sofistike bir hale getirilebilir. Bina denetimcisi sıfatını alan kimse, sürekli olarak kendini profesyonel anlamda geliştirmeli ve binalarla ilgili gerek konstrüksiyon gerekse hukuksal konularda bilgisini sürekli olarak arttır-malıdır. Yine, zamanla, profesyonel organizasyonların oluşumu teşvik edilmeli ve sertifikasyon görevi hükümetin, jürilerinin veya komitelerin üzerinden alınarak bu organizasyonlara devredilmelidir.