EnerjiTasarrufundaBor AdnanYILMAZ Eti Maden İşletmeleri Genel Müdür Yrd. / Yönetim Kurulu Üyesi 1. ENERJİ TASARRUFUNDABOR 1.1. Bor Hakkında Genel Bilgi Bsembolü ile tanınan bor, çok az miktarlarda olmak üzere yer kabuğunda, dolayısıyla bitki, hayvan ve insanların yaşadığı ortamlarda bulunan, metal olmayan bir elementtir. Doğal koşullarda serbest element olarak bulunmayan bor, oksijenle bileşik halde (bor oksit olarak) bulunur. Kimyasalformülü B203 olan bor oksit'in, Na, Ca, Mg gibi metal elementlerle yaptığı bileşiklere borat adı verilir. Dünyada en çok bulunan bor mineralleri bu boratlardır. Doğada yaklaşık 230'dan fazla bor minerali mevcut olup ticari öneme sahip bor mineralleri tinkal, kolemanit, kernit, üleksit, pandermit, borasit, szaybelit ve hidroborasittir. Bor mineralleri yapılarında farklı oranlarda bor oksit (B203 ) içerirler. Dünyadaki yıllık B203 tüketiminin 1,5 milyon ton olduğu dikkate alındığında, ülkemiz bor rezervleri, dünya tüketimini 567 yıl boyunca karşılayabilecek düzeydedir. Aşağıdaki Tablo l'de dünya bor rezervinin ülkelere göre dağılımı verilmektedir. 2004 Yılında Eti Maden İşletmeleri'nin bor üretimi brüt bazda 1.697.000 ton konsantre cevher ve 715.000 ton rafine bor'dur. Bor, çok çeşitli bileşik yapma kapasitesine ve nötronları absorbe etme özelliğine sahip olup sanayiinin yüzlerce dalında kullanılan, vazgeçilmez girdilerden biridir. 80 YALITIM• EKiM 2005 Bor mineralleri ve rafine bor ürünleri çok geniş ve farklı alanlarda kullanılmaktadır. Uygulama alanlarına göre dünya bor tüketiminin dağılımına bakıldığında, dünya bor tüketiminin % 20'si yalıtım tipi cam elyafı, % 15'i tekstil tipi cam elyafı, % 8'i borosilikat camı, %16'sı deterjan yapımında, %13'ü sır-emaye üretiminde, % 5'i tarımda ve geri kalan % 23'ü diğer sektörlerde tüketilmektedir. Tablo 2 ve Şekil l'de nihai kullanım alanlarına göre 2001 yılı dünya bor tüketimi verilmektedir. 1.2. ENERJİ VERİMLİLİĞİNDE BOR 1.2.1. Yalıtım Tipi Cam Elyafı Yapımında Borun Kullanılması Yalıtım tipi cam elyaflarının üretimi: Dünya bor tüketiminin %20'si yalıtım tipi cam elyafı üretiminde kullanılmaktadır. Yalıtım tipi cam elyaf üretiminde kullanılan hammaddeler düz cam yapımında kullanılan hammaddelerle benzerdir. Hammadde karışımı 1450 •C'de ergitildikten sonra paslanmaz çelik bir eğirici veya bükücü üzerine dökülür. Bu yolla elde edilen cam lifleri bağlayıcı bir madde ile spreylendikten sonra bir fırında nihai işlemden geçirilir. Fırından çıkan ürün. liflive yüne benzer yapıda cam elyafıdır. Cam elyafları 6-9 mm çapında (bazen 1,5 mm çapından küçük), 560 m uzunluğunda üretilmektedirler. Elyafların bir araya getirilmesiyle elde edilen keçeler ısı ve ses yalıtımı amacıyla kullanılır. TABLO 1. Dünya Bor Rezervinin Ülkelere Göre Dağılımı 2003 (000 Ton B203) Ülke GörünüRrezerv Muhtemel+ Toplam Reze(rTv on) Mümkün TOPLAM Rezerv Rezerv içindeki Payı% Türkiye(•) 227. 000 624. 000 851. 000 72,2 A.B. D 40,000 40,000 80. 000 6,8 Rusya 40. 000 60. 000 1000. 00 8,5 Çin 27. 000 9. 000 36,000 3,1 Arjantin 2. 000 7. 000 9,000 0,8 Bolivya 4. 000 15. 000 19. 000 1,6 Şili 8. 000 33. 000 41. 000 3,5 Peru 4. 000 18. 000 22. 000 1,9 Kazakistan 14. 000 1. 000 15. 000 1,3 Sırbistan 3. 000 o 3,000 0,3 TOPLAM 3690. 00 8070. 00 1. 1760. 00 100 Kaynak: Roski/1,2002; lndustrial Minerals March, 2001; http://minerals.usgs.gov, 2004 (*) 23. 07. 2004 tarihi itibariyle-Eti Maden İşletmeleri Rezerv Bilgileri kullanılmıştır.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=