bilimse_l ________ _ 2.2. Stratosferik Ozon Seyrelmesi Bilindiği gibi, yerden 15 ila 50 km yükseklikte stratosferde bulunan ozon, doğal bir denge koruyucudur. Ozon morötesi (UV) ışınları ve kızılötesi ışınlan soğurur. Stratosferik ozon tabakasındaki değişme ve seyrelme, çok önemli ve geniş kapsamlı bir çevre problemidir. Ozon tabakasındaki seyrelmenin sebebi olarak CFC, halojenik bileşikler (klorlanmış veya bromlanmış bileşikler) ve NOx emisyonları gözükmektedir. Stratosferdeki ozon seyrelmesi sonucu yeryüzüne gelen morötesi ışınlar tehlikeli seviyelere ulaşmakta olup bu da deri kanserlerine, göz hasarlarına ve birçok biyolojiktürün zarar görmesine yol açmaktadır. Ozonun delinmesindeki asıl rolü; soğutucularda kullanılan CFC'ler, batı toplumlarında yaygın olarak kullanılan deodorant spreyler, fosil yakıtları tarafından oluşan NOx emisyonları, biyokütle yakma işlemleri, doğal denitrifikasyon, nitrogen gübreler ve uçaklar oynamaktadır (Şekil 2). Kullanıldıktan sonra atmosferde yükselerek stratosfere kadar çıkan CFC'ler ozon tabakasının oluşturulan üçlü oksijen moleküllerinin yapısını bozmaktadır [2, 5). Ozon tabakasında Antartika'nın üzerinde oluşan delik, 1977'den beri söyleniyor olmasına rağmen ancak 1985'de gündeme geldi. Viyana'da yapılan toplantıda ozon tabakasını koruma altına almak ve araştırmaları sürdürmek üzere bazı kararlar alındı. 1987'de klor ve bromidin stratosferdeki ozonu bozduğu kabul edildiğinde, zarar veren maddelerin azaltılması Montreal Protokolü ile kabul edildi. Daha sonraki yıllarda da süren bu uluslararası çalışmaların sonuncusu Montreal'de 1999'da yapıldı. Tüm bu toplantılar sonucu CFC'lerin kullanımında sınırlamalara gidildive araştırmalara hız verildi. CFC'lerin içinde bulunan kloru hem KozmilcRadyasyon I~mıa ile ayrılma O,+hv=O,+O Stratosfer N0 + 03 = N02 + 02 CI + 03 = CI0 + 02 vb. Ozon Seyrelmesi -------------·--------------- HOx,NOx,SST'ler Troposfer 1 uça!ıar 1 NOx CFC'ler HOx, CIO Do!)al Denitıifıl<asyon NükleerPatlamalar NitrojenGübreler soouıma, AC, ıs, pompalan Volkanik AerosolSpreyler Aktivileler Poliner KöpOkler eryuzu Şekli 2. Ozon seyrelticileriııin kaynakları. doğa, hem de insanlar üretmektedir. Ama doğanın ürettiği klorun suda çözünebilen kısmı, stratosfere kadar ulaşamaz. Yapılan çalışmalar sınırlamalara uyulduğu takdirde ozon tabakasının bu yüzyılın ortalarında kendini yeniliyerek normal seviyesine ulaşacağını göstermektedir. Tamir süresinin bu kadar uzun olmasının nedeni de CFC ve diğer zararlı bileşiklerin ömürlerinin uzun olmasıdır. CFC'leri kullanmayan ekipmanların ve teknolojilerin yavaş yavaş gelişmesi ve ön plana çıkmasıyla CFC'lerin tamamen yasaklanması mümkün olabilir. Bu tür yasaklamalara CFC ile ilgili teknolojilere fazla yatırım yapmış ülkeleri, ekonomik açıdan zor durumda bırakmayacak şekilde başlanması gerekir. Daha önce açıklanan NOx emisyonlarının etkilerini azaltmaya ve yok etmeye yönelik çözümlerde de ayni görüş göz önünde bulundurulmalıdır. 2000 yılı itibariyle,halojenik bileşiklerin ve CFC'lerinüretimi ve kullanımı sanayileşmiş ülkelerde yasaklanmıştır. Üretim, 2006 yılında tamamen duracaktır. Ancak, bu tarihin, yukarıda açıklanan sebeplerden dolayı, 2010 yılına kadar uzatılması daha gerçekçiolacakgibigörünmektedir. Hid ro k Io r o-flo roka r bo n' !arın (HCFC)resmi durdurulma tarihi sanayileşmiş ülkelerde 2030, gelişmekte olan ülkelerde ise 2040 olarak belirlenmiştir. Montreal Protokolü'nde, Avrupa Birliği bu tarihi daha erkene, 2015'e almayı önermiştir, ancak bu öneriye Amerika Birleşik Devletleri,Kanada ve bazı diğer gelişmiş ülkeler karşı çıkmışlardır. Bu arada bazı ülkelerde kendi HCFC durdurma stratejilerini belirlediler. Örneğin, Almanya 2000 yılı itibariyle HCFC-22'ninyeni tesislerde kullanımını yasaklamıştır. 2.3. Küresel İklim Değişimi (Sera Etkisi) Güneşten gelen ısı enerjisi atmosferdeki C02 ve diğer gazlar tarafından tutulur. Bu proses tıpkı bir serada ısının cam örtü tarafından tutulmasına benzediği için "sera etkisi" olarak adlandırılmaktadır. Atmosferde ne denli çok ısı tutulursa dünyanın sıcaklığı da o denli artar. Buna da "küresel ısınma" denir. Geçtiğimiz yıla kadar küresel ısınma ve dolayısı ile sera etkisiyle ilgili çaYAUTIM • EKiM 2002 5 1
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=