bilimse_l _________ _ Kül, Toz, COı, SO1,NO,, Cl2 , vb. taşıyan rüzgarlar c===========================- 0 FotokimyasarleaJcs.iyonJar Oksidasyon ~ r-----?1 NO, + H2O = HNO3 ,----~ SO2+ H2O = H2SO4 Nü, Kuru çökelme Fosil Yakıtlarının Yakılması (demirsizmaden, endüstriyel Y eıyilzü kazanlar, taşıtlar) 1-2 kın >lOOkm Aynşma Atmosferik Nem ı----.., H+ + NO3ı----.., 2H+ +So◄'· isi çökeme Şekil ı. Asit çökelmesiııiıı oluşumu, dağılışı ve etkisi. Radyasyon ve radyoaktivite Katı atık depolama Havayı kirleten zararlı maddeler Çevredeki hava kalitesi Asit yağmuru Stratosferik ozon delinmesi Küresel iklim değişimi (sera etkisi) Bu çevresel problemler arasında en çok bilinenler asit çökelmesi, stratosferik ozon delinmesi ve küresel iklim değişimidir. 2.1. Asit Çökelmesi Asitler endüstriyel kazanlarda, taşıtlarda ve demir madenlerini arıtma amaçlı eritmede kullanılan fosil yakıtlarının yakılması ile ortaya çıkar. Asitler, atmosferde büyük mesafeler boyunca taşınırlar ve en küçük asidik değişimlerden bile etkilenen ekosistemlerde çökelme yoluyla birikirler. Bu asit çökelmelerinin nedeni, atmosferlerde su ve oksijen ile reaksiyona girerek sülfirik ve nitrik asit oluşturan SO2 ve NOx gazlarına bağlanmaktadır [7]. Şekil l 'de, asit çökelmesinin oluşumu, dağılışı ve etkileri gösterilmektedir. Geçmişte, kirletici maddelerin 5 o YALITIM• EKiM2002 sağlıkla ilgili yerel sorunlara yol açtığı görüşü vardı. Artık bu maddelerin, bölgesel ve ülke sınırlarını da aşan bir problem olan asit çökelmesine neden oldukları da anlaşılmıştır. Ayrıca, atmosferde kimyasal değişiklikler göstererek daha farklı zararlı maddelerin oluşmasına yol açan uçucu organik bileşikler (VOC),klorlu bileşikler ve eser metaller gibi maddelere de dikkatler çekilmiş ve tüm bu konulardaki çalışmalar artmıştır. Asitçökelmesininçevreye verdiği zararlardan en önemlileri şunlardır [2]: • Göllerin, akarsuların ve yeraltı sularının asitlenmesi Yüksek asit konsantrasyonundan dolayı bitkilerin zehirlenmesi Balıklara ve sudaki hayata zarar vermesi Ormanlara ve tarımsal ürünlere zarar vermesi Malzemelerin (binaların, metal yapıların ve metal çubukların) korozyonuna, yenmesine ve yüzey özelliklerinin değişmesine Sülfat aerosollarının, bulutların fizikselve optik özellikleri üzerindeki etkisi Enerji ile ilgili bazı aktivitelerin, asit çökelmesinin en önemli nedenlerinden biri olduğu bir gerçektir. Örneğin, elektrik üretiminde, evsel ısınma ve endüstriyel enerji kullanımı yoluyla SO2 emisyonlarının % 80'i oluşmaktadır. Tek başına kömür kullanıldığında bu oran % 70 olmaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi asit yağmuru etkisini su sistemi ekolojileri, ormanlar, tarihsel ve kültürel yapılar üzerinde göstermektedir. Bu sorun, etkilerinin çok büyük olduğu anlaşılıncaya kadar göz ardı edilmiştir. Kömür ve yüksek sülfürlü fuel oil, asit çökelmesinin en önemli sebeplerindendir. Bu yüzden "temiz kömür teknolojileri" üzerine önemli araştırmalar yapılmaktadır. Asit gaz emisyonlarını azaltmaya yönelik mümkün yöntemler, kömürün yanma öncesinde kalitesinin iyileştirilmesi, baca gazlarının arıtılmasının sağlanması ve yakma proseslerinin iyileştirilmesinin (akışkan yatakta yakma gibi) yanı sıra, yüksek verimle çalışarak, birim enerji üretiminde daha az yakıt tüketimini sağlayacak, yeni enerji üretim teknolojilerini içermektedir [7]. NOx emisyonlarının önemli bir kaynağı kara taşımacılığıdır. OECD ülkeleri genelinde NOx emisyonunun % 48'i bu yolla ortaya çıkmaktadır. Geriye kalan yüzdelik dilimin çoğu fosil yakıtların yakılması ile oluşur. Üç yollu katalitik konvertörler bazı zararlı gazların emisyonunu azaltmaktadır fakat bu konvertörlerde tüketilen benzin miktarını ve dolayısı ile atmosfere karışan karbondioksit miktarını arttırmaktadır [l]. Asit çökelmesini kontrol etmeyi amaçlayan bazı etkin önlemler vardır. Bu önlemlerden biri de motorlu taşıtların sayısını sınırlandırarak toplu taşımacılığı özendirmek veya yakıt tüketimi az olan taşıtları kullanmaya mecbur kılmaktır.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=