42 YALITIM • Mayıs / 2024 MAKALE değerlendirilebilir. Genellikle zemin katı otopark olarak değerlendirilen binalarda rastlanan bir problemdir. Depremlerden kaynaklanan yanal yükler uygulandığında, yanal yük güvenliği yüksek zeminler kuvvetleri taşıyabilecek ve yanal sapmaları kontrol edebilecektir. Bununla birlikte, yumuşak kat, zeminin bozulmasına yol açan aşırı yanal deformasyona neden olacaktır. Bu tür hasarlar binaların çökmesine neden olur. Aşırı açıklıklı ara katlarda da yumuşak kat efekti oluşabilir. DEPREM NEDENIYLE KAZIK BAŞI ARIZASI Binalar, depremlerden kaynaklanan yanal yükler nedeni ile devrildiğinde, üst yapıda meydana gelen diğer yapısal hasarlara ek olarak kazık başlığı birleşim yerlerini etkileyen aşırı yükler nedeni ile kazık başlarında göçme meydana gelebilir. Kazık başlığı zemin kirişleri ile birlikte çok yüksek rijitliğe sahip olduğu için, kazık ve kazık başlığı bağlantısı problem çıkma olasılığı en yüksek zayıf nokta olacaktır. Hasar oluşması, zemin ve yapının etkileşimini daha da kötüleştirecektir. YETERSIZ SÜNEKLIK Binanın sünekliği, deprem yüklerine karşı binaların tasarımında dikkate alınan çok önemli bir faktördür. Rijit bina, deprem kuvveti altında elastik davranış yapan, deprem yükleri altında az yer değiştirme yapan ve başlangıçtaki davranışına göre tanımlanan binadır. Sünek bina, deprem kuvveti altında dayanımını fazla kaybetmeden elastik ötesi davranış yaparak mafsalların oluşmasını sağlayan ve bu şekilde deprem enerjisinin sönümlenmesini gerçekleştiren binadır. Bir binanın depreme dayanıklı olabilmesi için aşağıdaki üç özellik aynı anda sağlanmalıdır. a) Yeterli Ötelenme Rijitliği olmalı, b) Yeterli Eleman Dayanıklığı olmalı, c) Yeterli Süneklik olmalıdır. YETERSIZ YANAL SERTLIK Binaya uygulanacak yanal yükler, betonarme strüktür ve perde duvarlar (kesme duvarları) tarafından paylaşılacaktır. Betonarme perde olmaması halinde tüm yükler çerçeve yapısı tarafından karşılanacaktır. Betonarme perdeler binanın yanal yüke dayanma kapasitesini arttırdığı için tasarımda betonarme perde ve çerçeve etkileşimi dikkate alınmalıdır. Betonarme perde, ana ekseninde diğer eksende olduğundan daha rijittir. Düzleminde etkili olan dikey ve yatay kuvvetlere nispeten sert direnç sağlayan birincil bir yapı olarak kabul edilir. Bu kombine yükleme koşulu altında, bir kesme duvarı uyumlu eksenel, kesme, burulma ve eğilme gerilmeleri geliştirir ve karmaşık bir iç gerilim dağılımına neden olur. Bu sayede yükler binanın temeline dikey olarak aktarılır. Bu nedenle, 5 kritik başarısızlık mekanizması vardır. Başarısızlık mekanizmasını belirleyen faktörler geometri, yükleme, malzeme özellikleri, kısıtlama ve konstrüksiyonu içerir [8]. Tasarımda betonarme perdelerin yerlerinin doğru seçilmesi ve yanal yükleri karşılayabilecek yeterli betonarme perde alanının sağlanması, depremde binanın hasarlanmasını önlemek için bir zorunluluktur. BITIŞIK NIZAM BINALARDA BIRAKILMASI GEREKEN DEPREM DERZLERI Bırakılacak minimum derz boşluğu, 6m yüksekliğine kadar en az 30 mm olacak ve bu değere 6m’den sonraki her 3m’lik yükseklik için en az 10 mm eklenecektir. Bina blokları arasındaki derzler, depremde blokların bütün doğrultularda birbirinden bağımsız olarak çalışmasına olanak verecek şekilde düzenlenmelidir [9]. Yalıtımsız Temeller: Yapısal çöküşün en önemli nedenlerinden biri de, binanın temellerinde suya karşı önlem alınmamasıdır. Temellerinde su yalıtımı olmayan veya hatalı su yalıtımı uygulanan binalarda, temel donatısında korozyon başlar. Korozyon sonucu donatı çaplarında azalma olurken, oluşan korozyonun neden olduğu hacim artışı, beton paspaylarında çatlamaya yol açarak zararlı maddelerin beton içine girişini ve taşınımını arttırır [8]. Ayrıca, korozyon sonucu beton ile donatı arasındaki aderans da azalır [9]. Bunların sonucunda donatının kesiti 10 yıl içinde 1/3 oranında, taşıma kuvveti 2/3 oranında azalır ve yapıdan beklenen servis ömrü sağlanamaz [10], (Şekil 5). Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın 125000 konut üzerinde yürüttüğü bir inceleme sonucunda 1999 Marmara Depreminde çöken binaların %64’ünde korozyon sorunun bulunduğu, %90’ında ise kullanılan malzemelerin standartlara uygun olmadığının belirlenmiştir [12]. Yetersiz Bakım: Yapısal çöküşün nedenlerinden biri de kötü bakımdır. Binalar uygun şekilde muhafaza edilmediŞekil 4. Yumuşak kat davranışı nedeniyle deformasyon oluşumu [7].
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=