BAU Teknolojileri Dergisi 7. Sayı (Ocak-Şubat 2023)

15 BAU TEKNOLOJİLERİ • Ocak-Şubat / 2023 MAKALE Çok basit olan bu ampirik denklemi Türkiye’ye uygularken belirlememiz gereken tek değer, denklemin sağ tarafındaki sismik bölge katsayısıdır. Japonya’da bu değer Tokyo için 1 alınırken, en küçük değeri ise Okinawa adası için 0.7 alınmaktadır. Tokyo gibi doğu sahiline yakın yerlerde beklenen deprem ivmesi 1G’nin üzerinde iken içerilere doğru bu değer azalmaktadır. Fakat sismik bölge katsayılarına bakar isek iç bölgelerin dahi Tokyo’yla aynı değeri aldığını görebiliriz. Japonya ile Türkiye arasında korelasyon yapabilmek için aynı veri tabanını (Global Seis- mic Hazard Map) kullanarak, Türkiye için sismik bölge katsayı değerleri, yazarın önerisi doğrultusunda aşağıdaki gibidir. Görüldüğü üzere iki sistem arasında düşey taşıyıcı ele- manlar bakımından ciddi bir fark söz konusu. Formülde de dikkati çektiği üzere kolon alanı 70 ile çarpılırken, perde alanı 250 ile çarpılmakta, yani formül yapıda perde kullanımını zorlamaktadır. İlk başta dediğimiz gibi bu formül acı tecrübeler sonucu çıkmış amprik bir formüldür. Teorik altyapısı yoktur. Akademi çevresinde bu tür amprik formüller rağbet görmez. Fakat bu basit denklem Japon deprem şartnamesinin belkemiğidir. Minimum Burulma Rijitliği Kontrolü Japonlar’ın 1981 yılından beri uygulaya geldikleri ikinci formül ise ilkine nazaran daha karmaşık bir formül olup amacı deprem anında yapının burulma hareketi yapmasını engellemesidir. Yine Japonlar fark etmişlerdir ki yapıdaki kolon ve perdeler yapının dönmesine karşı koya- cak şekilde yerleşmezler ise yapı deprem anında istenilen performansı sergileyemeyip göçmektedir. Bu durumu çok basite indirgeyip anlatmaya çalışırsak; aşağıda 4’er adet perde ile oluşturulmuş 2 sisteme bakalım. İkisi de X ve Y yönlerinde aynı rijitliğe sahiptir. Fakat bu yapıları burk- maya çalıştığımızı düşünür isek ilk sistem buna karşı koya- mayacaktır. (burulma rijitliği yok). İkincisi ise maksimum mukavemeti gösterecektir. Deprem sırasında binlerce ton düşey yüke ek olarak yatay deprem yüklerine de direnmeye çalışan düşey taşıyıcı elemanlar burulmaya başladığında bu yüklere mukavemet gösteremeyip göçecektir. Japon Deprem Şartnamesinde eksentrisite (yapının hesap katındaki ağırlık merkezi ile rijitlik merkezi arasın- daki mesafe farkı) (ex, ey) ile elastik radii (rex rey, burulma rijitliğinin ötelenme rijitliğine oranı) arasındaki oranı bir değerle sınırlandırarak net bir çözüm ortaya koymuştur. Japan Seismic Building Code: 475 yıllık deprem periyoduna göre yer ivmesi Sismik Bölge Katsayısı (Z) 0.60 g ve üzeri bölgeler 1.0 0.40 g - 0.60 g 0.9 0.20 g - 0.40 g 0.8 0.10 g - 0.20 g 0.7 “Geleneksel” yönteme (2018 Türk deprem yönetmeliği) göre uygun 5 katlı bir binanın planı. Yapıda perde yok, kolon ebatları 30/60, beton sınıfı C40) Düşey taşıyıcı alan kontrolü: Ac=0.3m*0.6m*13=2.34m 2 (13 adet kolon) Aw=0m 2 (perde yok) 250*0+70*2.34<<0.75*0.7*1*819 164 << 430 (x ve y yönü aynı) 819 tonluk Aynı yapının Japon deprem şartnamesindeki düşey taşıyıcı alan denklemi 1.1’e göre olması gereken düşey taşıyıcı alanı. (Her 2 yönde 2 şer adet 25/175 cm perde konarak ve kolonlar 30/80 cm’ye çıkarılarak gerekli şart sağlanabildi. Z=0.7 için) Düşey taşıyıcı alan kontrolü: Ac=0.3m*0.8m*9+2*0.25*1.75=3.04 m 2 (x yönü hesaplanırken y yönündeki perdeler kolon alanına dahil edilir. Yada tam tersi) Awx=2*0.25*1.75=0.89 (x yönündeki 2 perde) 250*0.89+70*3.04 << 0.75*0.7*1*819 433 ≈ 430 (x ve y yönü aynı)