teknik yazı oluşum süreleri şöyledir: Plastik çökme çatlağı: 10 dak.-3 saat - Plastik büzülme çatlağı: 30 dak-6 saat Hidratasyon ısısı çatlağı: 1 gün-3 hafta Kuruma büzülme çatlağı: 3 hafta-birkaç ay Çatlak ağı (Crazing): 1-7 gün veya daha fazla Donatı korozyonu çatlağı: 2 yıldan fazla Alkali-Silika reaksiyon çatlağı: 1 ay-1 O yıl Aşağıdaki betonun yaşına göre çatlakların nedenleri belirtilmektedir. 1. Taze betonda - Don hasarı - Plastik çökme - Plastik büzülme - Kalıpların oynaması - Zeminin veya temelin oturması 2. Sert betonda - Fiziksel (kuruma büzülme) _ - Kimyasal (korozyon, karbonasyon) - Termal (don/çözülme, hidrotasyon ısısı, günlük ve mevsimlik sıcaklık değişiklikleri) - Yapısal (sünme, aşırı yükleme, tasarım yükleri) Betonun çekme dayanımı çok düşük olduğu için esasen bütün beton ve betonarme yapılarda mutlaka çok ince ve zararsız çatlaklar mevcuttur. Bu çatlaklar büyüyerek yapının su geçirimsizliği yok olur, dayanıklılığı azalır, görünümü bozulur ve taşıma gücü azalır ise yapı hastalığı başlamış demektir. 200 mikrondan dar çatlaklardan su geçerken betondaki kalsiyum hidroksiti eritir, hava ile temas ettiğinde karbondioksitle birleştirerek CaCO3 kristalleri oluşturur ve çatlak kapanarak yapı kendi kendini tedavi eder. Çelik yapılar aynı anda korozyona ve strese maruz kaldığında çatlaklar oluşabilir ki bunlara stres korozyonu çatlağı denir. Betonarme veya metal yapılarda döküm sırasında oluşan mikro düzeydeki çatlaklar periyodik yüklemeler altında belli bir süre sonra aniden büyüyerek "yorulma çatlağı" oluşturur. Uçakların havada parçalanarak düşmesinin nedenlerinden en yaygını metal konstrüksiyondaki "yorulma"dır. 3.1. Betonda Çatlakların Oluşu Beton hazırlanışı ile birlikte çimento ile su arasında başlayan kimyasal reaksiyonların üç ana özelliği vardır: 1. Reaksiyon ekzotermiktir, ısı çıkartır. 2. Reaksiyon sonucu hacimsel küçülme oluşur, beton büzülür. 3. Betonun mukavemeti sıfırdan başlayarak artar. Kalıpla beton, zeminle beton, donatı ile beton arasındaki sürtünme kuvvetleri betonun rahatça büzülmesini önlediği için taze betonda büzülme ancak betonun kritik kesitlerde çatlaması ile gerçekleşebilir. beton elemanının uzunluğu veya yüksekliği ne kadar fazla ise çatlaklar da o kadar geniştir. Kütle betonlarında hidrotasyon ısısı yüksektir. Bu sıcaklık özellikle kapalı mekanlarda hamamda imiş hissi verir, betonu dökenler tarafından algılanacak düzeydedir. Betonun dışı daha çabuk içi daha yavaş soğur. Betonun bünyesindeki değişik sıcaklıkların oluşturduğu streslertaze betonu çatlatırlar. Genellikle 4 kısım çimento 1 kısım su ile reaksiyona görer. Ancak betonun işlenebilirliliği açısından 0.25 olması gereken su/çimento oranı pratikte 0.S0'ye kadar çıkar. Suyun yarısı reaksiyona girer. Yarısı betonun içinde kalır. Özellikle agrega dibe çöker, su ve çimento yüzeye çıkar. Aşırı miktarda yapılan perdahlama bu olayı hızlandırır. Yüzeydeki su buharlaşır ve zayıf bir çimento tabakası -letans-yüzeyi kaplar. Zamanla bu tabaka örümcek ağı gibi çatlar ve kavlar. Reaksiyonagirmeyen su çok yavaş buharlaşır ise birkaç ay sonra betonun hacmi tekrar küçülür ve yine çatlaklar oluşur. Taze betonu destekleyen kalıp ve zeminde oynama olması yine betonu çatlatacaktır. Donatı korozyon ve alkali-agrega reaksiyonu da zaman içinde betonda çatlakların oluşmasına yol açar. Pas payının düşük olması donatı boyunca koKütle betonlarında hidrotasyon ısısı yüksektir. Bu sıcaklık özellikle kapalı mekanlarda hamamda imiş hissi verir, betonu dökenler tarafından algılanacak düzeydedir. Betonun dışı daha çabuk içi daha yavaş soğur. Betonun bünyesindeki değişik sıcaklıkların oluşturduğu stresler taze betonu çatlatırlar. rozyon çatlakları oluşmasına neden olur. Beton taze iken sıcaklık O· C altında ise su donarak genleşir ve yüzeydeki taze betonu parçalar. Beton sabit bir çekme gerilimi altında zamanla bağlı olarak uzar (sünme) ve bir süre sonra çatlayabilir. Betonun doğal zaafı çatlamasıdır. Bu çatlakları azaltmak ve denetlemek için uygun işçilik yetmez, uygun bir derz planlaması gerekir. Derz terminolojisindeki kargaşayı önlemek amacı ile bunlarla ilgili açıklamalar aşağıda verilmektedir. 3.2. Beton/Betonarme Yapılarda Derzler Farklı betonlarla dökülmüş iki beton kütlesi (anolar) arasındaki birleşime derz denilmektedir. Anolar sıcaklık ve nem değiştikçe boyut değiştirirler. (Yani derzler sürekli hareket halindedir (genellikle sorun yaratırlar). Bu hareketlerin yapıya zarar vermemesi için derz planları ve detayları proje aşamasında belirlenir. Hareketli derzler üçe ayrılır. YALITIM• EKiM 1999 3 1
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=