Yalıtım Dergisi 135. Sayı (Haziran 2015)

54 Haziran 2015 • www.yalitim.net MAKALE edilmesi büyük bir önem taşımaktadır. Diğer taraftan global ısınma nedeniyle oluşan iklim değişikliği sonucu Dünya Ban- kası “İklim Değişikliği ve İklim Verileri” (Climate Change and Climate Data) raporuna göre 2050 yılında çölleşme etkisi ile sıcak kuru zonun dünya genelinde genişleyeceği ve Türkiye’nin bu değişimlerden oldukça etkileneceği bildirilmektedir [2]. Bu doğrultuda, sahip olduğu karakteristik özelliklerini gele- neksel mimariye çok belirgin olarak yansıtan sıcak-kuru iklim verilerinin değerlendirilmesinin önem taşıyacağı söylenebilir. 2. GELENEKSEL DİYARBAKIR EVLERİNİN YERLEŞME DOKUSU VE BİNA FORMLARI Türkiye’nin güneydoğusunda Diyarbakır Havzası’nda yer alan Diyarbakır ilinin çevresini yüksek dağlar kuşatırken, ortası Diyarbakır Havzası olarak adlandırılan bir düzlüktür. Bölgede kuvvetli karasal etki ile sıcak-kuru bir iklim egemendir. Yazları güneyden gelen çöl etkisi ile çok sıcak ve kurak geçerken, kışları Güneydoğu Toroslar yayının kuzeyden gelen soğuk rüzgârları kesmesi sonucu çok soğuk geçmemektedir. Mete- orolojik verilere göre, en yüksek sıcaklık ortalama 31.2°C ile temmuz ayında, en düşük ortalama ise 1.6°C ile ocak ayında görülmüştür [3]. Bu koşullar içinde yer alan geleneksel Diyarbakır evleri iklimle dengeli tasarım parametre değerlerine sahiptir. Çalış- mada enerji etkinliği açısından ele alınan geleneksel yapıların ve yerleşme dokusunun özellikleri aşağıda açıklanmıştır. 2.1. Yerleşme Dokusu Özellikleri Diyarbakır eski şehir yerleşimi, Dicle kıyısında yer alan sur içi alanda; su, toprak, yeşil alan gibi farklı ekolojik dokuların uyumu içinde yer almaktadır [3]. Bu sınırlandırılmış alana yerleşme zorunluluğu, evlerin birbirleriyle kurdukları ilişkileri ve yapıların plan düzenlerini etkileşmiştir. Bitişik düzen içine organik formlarda yerleşen dışa kapalı konutların yüksek duvarları arasında yer alan dar sokaklar, evleri bağlayan kabal- tılar altında gölgeli alanlar sağlayacak şekilde oluşmuşlardır. 2.2. Yapı Özellikleri Geleneksel Diyarbakır evlerinin tasarımında iklimin çok önemli bir faktör olarak ön plana çıktığı görülmektedir. Sıcak- kuru iklim bölgelerinde yaygın olarak kullanılan avlulu yapı formu, bu bölgede de görülmektedir. Avlu, tüm gün gölgeli ve konforlu alanlar sağlamaktadır. Aynı zamanda avlu aracı- lığıyla gündüzleri konveksiyon ile yapının içerisinde biriken sıcak havanın uzaklaştırılması sağlanırken, geceleri iç mekana serin hava girişi ile strüktürün serinletmesi sağlanmaktadır. Yapıların en karakteristik özelliği, planlarda görülen parçalan- malar sonucu ortaya çıkan ve avlu etrafında konumlandırılmış mevsimlik kitlelerdir. Bu kitlelerin güneş ışınımı optimizas- yonu açısından uygun yönlendirilmeleri sonucu farklı iklimsel gereksinimlere uyum sağlayan ve dönemsel olarak kullanılan hacimler ortaya çıkmaktadır (Şekil 1). Bazı durumlarda yazlık ve kışlık kitlenin yanı sıra baharlık kullanım için oluşturulan kitleler de görülmektedir [5]. Yazlık bölümler avlunun güney tarafına ve güneş ışınlarının ısısal etkisine karşı korunmak için kuzeye bakacak şekilde, genellikle bodrum kat üstüne 2 katlı olarak konumlandırılmış- tır. Yazın ikinci kat yaşama alanı olarak kullanılırken, yüksek tavanları olan odalarda günün en sıcak zamanı hissedilen aşırı ısınma, pencere kanadı açılarak oluşturulan hava akımları ile engellenebilmektedir. Yaz kütlesinin karşısında konumlanan kış bölümü ise genellikle tek katlı olarak soğuk kuzey rüzgar- larından korunmak için güneye bakacak şekilde inşa edilmiştir. Taban alanları küçük ve tavan yükseklikleri düşük odaların cephelerine, hava hareketleri nedeniyle oluşan ısı kayıplarını azaltmak için az sayıda küçük pencereler yerleştirilmiştir [4]. Şehrin, Karacadağ volkanik bir alanı üzerinde yer alması nedeniyle olan bazalt taşı, yörede yaygın olarak bulunmakta- dır. Geleneksel evlerde yaygın olarak kullanılan bu taşın ısıl iletim katsayısı 1.40 W/m 2 K’dir [6]. Bu malzeme ile oluşturu- lan 50-80 cm aralığında değişen duvarlar, malzeme özellikleri sayesinde yüksek ısıl depolama kapasitesine ve uzun zaman geciktirme özelliğine sahiptir. Yapıların bir başka karakteristik özelliği ise ışınımın iç ortama etkisinin azaltılmasını sağlayan, topraktan yapılmış 30-50 cm yüksekliğindeki düz çatılardır [7]. 3. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ VE KAPSAMI Çalışmanın amacı, detaylı olarak analiz edilen geleneksel Diyarbakır evlerinin özelliklerinden yararlanılarak geliştirilen Şekil 1: Avlu çevresindeki kitlelerin uygun yönlendirilme şekilleri [5]