Yalıtım Dergisi 109. Sayı (Nisan 2013)

78 YALITIM • NİSAN 2013 geçer. Sesin yutulması, ses erkesinin ısı ya da ses altı titreşim gibi başka bir tür erkeye dönüşmesi olayıdır. Sesin yutulmasında duvar, döşeme gibi hacmi sınırlayan yüzey gereçlerinin özellikleri önemli rol oynar. Bununla birlikte sesin yayılma yolu üzerinde bulunan nesneler ve giysileriyle bir- likte insan da havada sesin yutulma- sına neden olur. Ayrıca, hacmi doldu- ran hava da sesin yayılması sırasında ses erkesini yüksek frekanslarda belli oranda yutar. Kapalı hacimlerde sesin yüzey- lerde yutulmasında, yutma çarpanı dediğimiz, ses erkesinin yansıyan bölümüne bağlı olarak belirlenen fiziksel oran belirleyicidir. Kuramsal olarak bir yüzey, üzerine gelen ses erkesinin % 100’ünü yansıtıyorsa yutma çarpanı 0,00; % 0’ını yansıtı- yorsa yutma çarpanı 1,00’dir. Ancak, gerçekte tam yansıtıcı ve tam yutucu yüzeyler bulunmamakta, gereçlerin yutma çarpanları bu iki değer ara- sında değişmektedir. Bununla birlikte, mimari akustikte tam yansıtıcı olarak kabul edilebilecek yüzeylere örnek olarak pürüzsüz mermer ve durgun su yüzeyi verilebilir. Gözenekli gereçler: Gözenekli gereçler, içinde pek çok sayıda hava ile dolu kılcal boru, açık delikler ya da çok ince aralıklar bulunan organik ya da inorganik gereçlerdir. Bu tür gereç- lere örnek olarak; halı, keçe, değişik özellikte kumaşlar, kılcal yapıda özel levha ve sıvalar, işlenmiş cam ve taş- yünleri gösterilebilir. Farklı kalınlıkta ve tüy yoğunluğunda halılar, farklı kalınlıklarda perdeler, gözenekli asma tavan levhaları, kumaş giydirmeler, özel akustik sıvalar, sünger dolgulu, kumaş giydirme koltuklar, farklı mimari hacimlerin giydirilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Gözenekli gereçlerde sesin yutulması, genellikle ses dalgasının o gereçle kaplı yüzeye çarpması sonucu gerçekleşen bir fizik olaydır. Ses erkesi kılcal boşluklardaki havayı titreşime sokar ve çeperlere sürtünme nedeniyle ses erkesinin bir bölümü ısıya dönüşür ve böylece yutulur. Sesin bu şekilde yutulmasında sesin frekansı önemli bir etkendir. Sesin frekansı yükseldikçe bu tür gereç- lerde yutulma oranı da artar. Bu nedenle bu tür gereçlerin, 1000 Hz, 2000 Hz ve 4000 Hz frekanslarında yutuculukları 1’e yaklaşabilir. Bu tür gereçlerin kalınlıkları arttıkça orta frekanslarda da yutuculukları belli oranda artar. Genel olarak, gözenekli gereçlerde yutulan ses erkesi gerecin özelliği ile değişir. Tüylü halı, kalın perde ve taşyünü gibi gereçler 2000 Hz ve 4000 Hz frekanslarındaki ince sesleri, kalınlıklarına da bağlı olarak 0,55-0,95 gibi büyük oranlarda yutar. Aynı gereçlerin kalın sesleri yutması 0,05-0,15 oranlarında gerçekleşir. Gözenekli gereç ve özel akustik levhaların, ses yutma özelliklerini sürdürebilmeleri için boya, cila vb. kaplamalarla ortamdaki hava ile ilişki- sinin kesilmemesi önem taşır. Ayrıca, bu tür gereçlerin nemden korun- maları gereklidir ve basınç altında sıkışarak, darbe alarak özelliklerini kaybetmeleri önlenmelidir. Şekil 1’de gözenekli gereçlerin frekansa bağlı yutuculukları grafik olarak gösterilmiş, Şekil 2’te ise farklı tipte gözenekli gereç örneklerine yer verilmiştir. Titreşen levhalar: Sesin hacim içinde yutulmasında yararlanılan tit- reşen levhalar, genellikle lambri duvar kaplamaları, ahşap kirişlemeli esnek döşemeler, kadronlu ahşap parkeler, farklı büyüklüklerde tavan levhaları, pencere camları gibi mimari eleman- lar olarak karşımıza çıkmaktadır. Tit- reşen levhalarda sesin yutulması olayı temel olarak şu şekilde açıklanabilir: Levhanın titreşimi ile fiziksel olarak bir iş yapılmış olur ve levha bağlantı yerlerinde geçekleşen sürtünme ile ısı erkesi ortaya çıkar. Levhanın tes- pit biçimi, levha boyutları, kalınlığı, arkasındaki hava boşluğu kalınlığı, sistemin kitle-yay modeline uygun olarak çalışmasını ve sistemin öz fre- kansı çevresinde yutuculuğun yoğun- laşmasını sağlar. Titreşen levhalarda yutuculuk, levha boyutları, tespit biçimi vb. ile ilişkili olduğundan bunların yutu- culuklarının büyük bölümü alçak (125-250 Hz) ve orta frekanslarda (~500Hz), özfrekanslarının yer aldığı frekans bölgesinde yoğunlaşacak şekilde olmaktadır. Titreşen levhaların yutuculuklarının arttırılması ve etkili olduğu frekans bölgesini genişletmek Gözenekli gereç Duvar Ses yutma çarpanı (a) Alçak Yüksek Frekanslar Orta Şekil 1. Gözenekli gereçlerin frekansa bağlı yutma karakteristiği Şekil 2. Gözenekli ses yutucu gereçlere örnek olarak süngerler, camyünü levha üzeri kumaş kaplama ve taşyünü asma tavan levhalar makale